Doğrulama Teknikleri Bilgi Edinme Başvurusu Nasıl Yapılır?

Bilgi Edinme Başvurusu​

Bilgi edinme başvurusu, açık kaynaklarda yer almayan bir bilgi ya da belge hakkında kamu kurum ve kuruluşlarından malumat edinmek için izlenilen bir yol. İddia incelemesi gerçekleştirirken ilgili kurum/kuruluşa bir iddia hakkında görüş ya da paylaşılan evrakın ve içeriğinin doğruluğu konusunda bazen bilgi edinme yoluyla talepte bulunmak gerekebiliyor.

Bilgi Edinme Hakkından Kimler Faydalanabilir?​

Bilgi edinme hakkı “toplumu oluşturan bireylerin kamu kurum ve kuruluşlarından görevlerinden dolayı ve görevleriyle ilgili sahip oldukları bilgilere erişim hakkı“nı ifade eder.

İdare hukuku çerçevesinde bilgi edinme hakkı şöyle tanımlanabilir ve değerlendirilebilir:

“Bilgi edinme hakkı, idarenin tek yanlı iradesiyle hukuk düzeninde yapacağı değişiklikler hakkında ilgili bireylerin, işlemin niteliği ve sonuçları hakkında bilgi alabilmesini sağlayan bir özgürlüktür. Bilgi edinme hak ve özgürlüğünün temel amacı, idarenin alacağı kararları hukuka uygun bir şekilde etkileyebilmesi için, kişinin bilgilenmesini sağlamaktır. Ayrıca, İdarenin karar toplantılarına vatandaşların yetkili olarak katılımı ve söz sahibi olması için de kişinin idarenin alacağı kararlar hakkında önceden bilgi sahibi olması gerekir. Diğer taraftan, yönetilenlerce idarenin demokratik yoldan denetimi için de önemli bir araçtır. Bütün bu yönleriyle bilgi edinme hak ve özgürlüğü, yönetimde açıklığı sağlayan, bireyleri tebaa durumundan çıkarıp sunulan kamu hizmetinden yararlanan statüsüne yükselten, gün ışığında yönetim ya da yönetimde demokrasinin en önemli unsurlarından birisidir.”

Genişlet...

Ülkemizde “bilgi edinme hakkı”, 9 Ekim 2003 tarihli 4982 sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu” ile yasal altyapıya kavuşturulmuş ve 2010 yılında gerçekleştirilen Anayasa değişikliği referandumu ile anayasal güvence altına alınmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası‘nın 74. maddesi, 24 Ekim 2003 tarih ve 25269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4982 sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu” ve 27 Nisan 2004 tarih ile 25445 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik” bilgi edinme başvurusuna dair temel mevzuatı oluşturur.

Anayasamızın 74. maddesinde bilgi edinme hakkına şöyle değinilmiştir:

VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı

Madde 74 – Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu gecikmeksizin, dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.

Genişlet...

(4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve Buna Bağlı Yönetmelik Uyarınca Karşılıklılık İlkesi Kapsamında Bulunan Ülkeler Hakkında Tebliğ uyarınca) Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, bilgi edinme hakkından yararlanabilirler.

Bilgi Edinme Başvurusu Nasıl Yapılır?​

Bilgi edinme başvurusu temel olarak, talebinizi açıkladığınız metnin farklı ortamlarda kimliğinizi teyit edebileceğiniz bilgilerle birlikte ilgili kuruma iletilmesine dayanıyor.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde başvurular şu şekillerde gerçekleştirilebilir:

1. Yönetmelik ekinde yayımlanan örnek dilekçe
2. Okunaklı ve anlaşılır şekilde yazılmış bir dilekçe (bu dilekçenin daktilo veya bilgisayar çıktısı olması zorunlu değil, ancak talep edilen husus dilekçede net bir şekilde belirtilmeli)
3. Elektronik Posta
4. Faks

Başvuru sahibi gerçek bir şahıs ise bilgi edinme başvurusunda (i) başvuru sahibinin adı ve soyadı, (ii) imzası ile (iii) ikâmetgâh ya da iş yeri adresi yer almalıdır. Özellikle elektronik ortamdaki başvurularda TC kimlik numarasının belirtilmesinde de fayda bulunmaktadır.

Eğer bir tüzel kişilik bilgi edinme başvurusunda bulunmuşsa, başvuruda (i) tüzel kişinin unvanı, (ii) adresi, (iii) yetkili kişinin imzası ile (iii) yetki belgesi yer almalıdır. Yönetmelik ekinde yer alan form, e-posta, posta, faks yoluyla başvuruda sunulmalıdır. Özellikle elektronik ortamdaki başvurularda yetkili kişinin TC kimlik numarasının belirtilmesinde de fayda bulunmaktadır.

Günümüzde bilgi edinme başvuruları, posta ya da faks ile uğraşmadan elektronik ortamda CİMER üzerinden, ilgili kurumların internet sitesinde yer alan formlar aracılığıyla ya da kurumların belirlediği elektronik posta adreslerine e-posta gönderimi yoluyla -bireylerin kendi kimliklerini doğrulamaları şartıyla- gerçekleştirilebilmektedir.

Elektronik, posta ve faks yoluyla başvuru yapacak gerçek ve tüzel kişilerin Bilgi Edinme Başvuru Formu’nu doldurmaları zorunludur.

Talep Edilebilecek Bilgi ve Belgeler​

Kamu kurumlarının ellerinde bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken her türlü bilgi ve belge ilgili kurumlardan istenebilecektir.

Bilgi Edinme Kanunu’nun 3 üncü maddesinin (c ) ve (d) bendinde yapılan tanımlar şu şekildedir:

• “Bilgi: Kurum ve kuruluşların sahip oldukları kayıtlarda yer alan bu Kanun kapsamındaki her türlü veri.“
• “Belge: Kurum ve kuruluşların sahip oldukları bu Kanun kapsamındaki yazılı, basılı veya çoğaltılmış dosya, evrak, kitap, dergi, broşür, etüt, mektup, program, talimat, kroki, plân, film, fotoğraf, teyp ve video kaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her türlü bilgi, haber ve veri taşıyıcıları.“

4982 sayılı Kanununa göre bazı istisnai durumlarda kamu kurum ve kuruluşlarının bilgi taleplerine yanıt vermemesi mümkündür. Bahse konu istisnalar şöyle sıralanmıştır:

• Yargı denetimi dışında kalan işlemler
• Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler
• Ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler
• İstihbarata ilişkin bilgi veya belgeler
• İdarî soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler
• Adlî soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler
• Özel hayatın gizliliği
• Haberleşmenin gizliliği
• Ticari Sır
• Fikir ve sanat eserleri
• Kurum içi düzenlemeler
• Kurum içi görüş, bilgi notu ve tavsiyeler
• Tavsiye ve mütalaa talepleri
• Gizliliği kaldırılan bilgi veya belgeler

Bilgi Edinme Başvurusuna Yanıt Verilmesi Gerekli Süre​

Kurum ve kuruluşlar, başvuru üzerine istenen bilgi veya belgeye erişimi 15 iş günü içinde sağlarlar. Ancak istenen bilgi veya belgenin, başvurulan kurum ve kuruluş içindeki başka bir birimden sağlanması; başvuru ile ilgili olarak bir başka kurum ve kuruluşun görüşünün alınmasının gerekmesi veya başvuru içeriğinin birden fazla kurum ve kuruluşu ilgilendirmesi durumlarında bilgi veya belgeye erişim 30 iş günü içinde sağlanır. Bu durumda, sürenin uzatılması ve bunun gerekçesi başvuru sahibine on beş iş günlük sürenin bitiminden önce bildirilir.

Bilgi Edinme Başvurusu Yapılırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar​

Genellikle ülkemiz bürokrasisinin bilgi edinme başvurularına olumlu yanıt vermeme meylinde olduklarını belirtmekte fayda var. Bu nedenle, bilgi edinme başvurusunun ilgili mevzuatta öngörüldüğü koşulları sağlaması önem arz ediyor.

​

Bilgi Edinme Talebi İçin Gerekli Koşullar Sağlanmalı​

Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik’in 14. maddesi uyarınca, yukarıda belirtilen unsurları içermeyen başvuru dilekçeleri veya formları işleme konulmaz. Bu nedenle, başvuru için gerekli koşulların yerine getirilmesi, talep edilen bilgilerin sunulması gerekmektedir.

Bilgi Talebi Açık ve Anlaşılır Olmalı​

Dilekçede, istenen bilgi veya belgeler açıkça belirtilmelidir. Başvuru dilekçesi veya formuyla istenen bilgi veya belgeler, yeterince açık ve anlaşılır değilse, kurum ve kuruluşlar başvurunun hangi nedenlerle yeterince açık ve anlaşılır olmadığını başvuru sahibine bildirebilir ve ek bilgiler sunmasını isteyebilir.

Bilgi Edinme Başvurusunun Sınırları Göz Önünde Bulundurulmalı​

Bilgi edinme başvurusuna konu olsa dahi kamu kurum ve kuruluşlarınca yukarıda aktarılan bilgi edinme hakkının istisnaları olarak değerlendirilen bilgi ve belgeler başvuru sahiplerine verilemeyecektir.

Açık Kaynaklarda Yer Alan Bilgi ve Belgelere Yönelik Talepte Bulunulmamalı​

4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 8. maddeye göre kamu kurum ve kuruluşlarınca yayımlanmış veya yayın, broşür, ilân ve benzeri yollarla kamuya açıklanmış bilgi veya belgeler, bilgi edinme başvurularına konu olamaz. Açık kaynaklarda yer alan bilgi ve belgelere yönelik bilgi edinme başvuruları bu nedenle ilgili mercilerce olumsuz yanıtlanabilmektedir.

Kurum ve kuruluşlar, daha önce cevaplandığı halde aynı kişiler tarafından yapılan tekrar mahiyetindeki başvurular ile soyut ve genel nitelikteki başvuruları işleme koymazlar.

Talep Edilen Bilgi ya da Belgeyi Haiz Muhatap Kuruluşa Başvuru Yapılmalı​

Bilgi edinme başvurusu, başvurulan kurum ve kuruluşların ellerinde bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken bilgi veya belgelere ilişkin olmalıdır.

Başvurunun Kapsamına Dikkat Edilmeli​

Kurum ve kuruluşlar, ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap verebilirler.

Ücret Talebinde Bulunabileceği Göz Önünde Bulundurulmalı​

Kurum ve kuruluşlar, erişimine olanak sağladıkları bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden, bilgi veya belgelere erişimin gerektirdiği inceleme, araştırma, kopyalama, postalama ve diğer maliyet unsurları ile orantılı ölçüde ücret tahsil edebilir.

Yasada başvurunun yapıldığı kurum veya kuruluşa bilgi ve belge için maliyet tutarı adında bir ücret ödeneceği belirtilmiştir. Ancak uygulamada, bilgi edinme başvuruları genelde elektronik postayla yapıldığından ve kurum tarafından verilen yanıtlar da aynı yolla iletildiğinden herhangi bir ücret istenmemektedir.

​

Zamanından Önce Bilgi İstenemez​

Yönetmeliğin 12. maddesi uyarınca “tekemmül etmemiş bir işleme ilişkin bilgi veya belge için yapılacak başvurulara” ve “belli bir tarihte açıklanacağı, duyurulacağı önceden belirtilmiş olup, zamanından önce açıklanması halinde kamu yararını zedeleyecek veya kişisel menfaat temin etmek için kullanılabilecek bilgi veya belgeler için yapılacak başvurulara” olumsuz yanıt verilebilir.

Tavsiye Ya Da Mütalaa Talepleri Bilgi Edinme Hakkı Kapsamı Dışındadır​

Başvuru sahiplerinin belli bir konuda ne yapmaları ya da nasıl davranmaları gerektiğine ilişkin idareden kendilerine tavsiyede bulunmasını istemelerine ilişkin başvuruları niteleyen “tavsiye talebi” ve “idarenin kayıtlarında yer almadığı halde belli bir konuda yorum yapmasını gerektirecek nitelikteki başvurular anlamındaki “mütalaa talebi” mahiyetindeki başvurular bilgi edinme hakkının kapsamı dışındadır.

Talep Edilen Bilgi veya Belgenin Ticarî Amaçla Kullanımı​

“Bu Kanunla erişilen bilgi ve belgeler ticarî amaçla çoğaltılamaz ve kullanılamaz.” hükmü gereği edinilecek bilginin ya da belgenin bir eserde kullanımına izin verilmeyebilir.

Kamu kurumlarının bilgi edinme başvurularına ilişkin süreçleri koordine eden “Bilgi Edinme Birimi” oluşturduğu bilinmektedir. Bilgi edinme süreci hakkında teşkil edilen ilgili birimden bilgi alınabilir.

Bilgi Edinme Yanıtlarına İtiraz Nasıl Yapılabilir?​

4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 14. maddesinde bilgi edinme başvurusuyla ilgili yapılacak itirazları incelemek ve kurum ve kuruluşlar için bilgi edinme hakkının kullanılmasına ilişkin olarak kararlar vermek üzere Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu kurulmuştu.

Bahse konu madde gereğince Kanunun istisnalarına dayanarak bir bilginin verilmemesi ya da 15 işgünü içinde başvurusuna herhangi bir cevap verilmemesi halinde, başvuru sahibi 60 gün içinde idari yargıya başvurmadan önce, isterse 15 gün içinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na itirazda bulunabilir. Kurul ise kararını en geç 30 iş günü içerisinde verir. Kurula itiraz, başvuru sahibinin idarî yargıya başvurma süresini durdurur.

Böylece bilgi edinme hakkı ile ilgili itirazlar Başbakanlığa bağlı Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na yapılıyordu. Ancak, Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesiyle Başbakanlık teşkilâtı lağvedildi ve Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu teşekkül ettirilmedi. Mevcut durumda bilgi edinme hakkına ilişkin itiraz başvuruları Adalet Bakanlığı’na (“T.C. Adalet Bakanlığı, 06659, Kızılay/Ankara” adresine) yapılabiliyor.

Bilgi Edinme Başvurusuna Verilen Örnek Yanıtlar​

Bilgi edinme başvurusu örnekleri ve cevap metinleri için Uluslararası Şeffaflık Derneği’nin derlemesine de göz atılabilir.

Bilgi edinme yolunu sadece Türkiye Cumhuriyeti hükümeti ve kurumları ile sınırlı düşünmeyin. Diğer ülke kurumlarından da bilgi talebinde bulunabilirsiniz. 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve Buna Bağlı Yönetmelik Uyarınca Karşılıklılık İlkesi Kapsamında Bulunan Ülkeler Hakkında Tebliğ uyarınca mütekabiliyet esası çerçevesinde ilgili ülkelerin kurum ve kuruluşlarından bilgi talebinde bulunabilirsiniz.

Örneğin, 1970 yılına kadar İzlanda’da Türkleri öldürmenin yasal kabul edildiği iddiasına dair incelemede İzlanda Başbakanlık Ofisi ve Dışişleri Bakanlığı’ndan bilgi talebinde bulunmuştuk. İddiayı teyit maksadıyla yapmış olduğumuz bilgi talebi başvurusuna verilen yanıtta İzlanda’da Türklerin görüldüğü yerde öldürülmesine yönelik bir kanun maddesinin hiçbir zaman yürürlükte olmadığı belirtilmişti.