Doğrulama Teknikleri Troller ve Trollük Üzerine

“Troll” Nedir? “Troll” Kime Denir?​

Trollük kavramına sosyal medyanın hayatımıza girmesiyle birlikte aşina olduk. Birçok sosyal medya kullanıcısının trollerin ortalığı kasıtlı şekilde karıştırmayı amaçlayan asılsız paylaşımlarını hâlâ ayırt edemediğine ve troll kavramının karşılığını kavrayamadığına şahit oluyoruz.

İngilizce olta, olta yemi, oltayla balık tutmak anlamına gelen “troll” ifadesi, geniş bir kitleyi manipüle etmek için yalan bilgi, asılsız fikir veya yazı yayan kişiler için kullanılmaktadır (Gül Dilek Türk ve Bahar Tugen (2015). “Türk Toplumunda Sosyal Medyaya Eleştirel Bakış Eksikliği: Türk Troller ve Trolleme“).

Digital Forensic Research Lab. yönetici yardımcısı Donara Barojan’ın “#TrollTracker: Bots, Botnets, and Trolls” başlıklı makalesinin NewsLabTurkey’ tarafından “Bot, botnet ve trolleri anlamak” başlığıyla Türkçemize çevirisinde “troll” kavramı şöyle tanımlanmıştı:

“Trol, çevrim içi çatışmayı körükleyen ya da insanların dikkatini dağıtmak için onlara ayrımcı davranışlarda bulunan ya da konu dışı içerikler paylaşarak bir çevrim içi topluluk ve sosyal ağdaki ahengi bozan kişidir. Amaçları başkalarına duygusal bir tepki verdirmek ve tartışmaları raydan çıkarmaktır.”

Genişlet...

Sarphan Uzunoğlu, Journo’daki yazısında “troll” kavramını şöyle açıklamıştı:

‘Trol’ İskandinavya folklorunda genellikle dev ya da cüce olarak resmedilen, mağaralarda yaşayan efsanevî, çirkin bir yaratıktır. Modern çocuk hikâyelerinde Troller genellikle köprülerin altında bekleyen, yolcuları çeşitli işlerle oyalayan veya haraç kesen karakterler olarak resmedilmektedir. Trol kelimesinin yeni medya alanına ya da yeni kamusal alana taşınan anlamı ise şöyle tanımlanabilir: İnsanları tahrik etmek için ve “kendi eğlencesi adına”, grubun diğer üyelerini ya da üyelerinden birini kızdırarak reaksiyon vermeye zorlayan kullanıcılar. Yani kendi eğlencelerinin peşinde olan insanlar.

Genişlet...

Trollük, (i) eğlenmek, (ii) ilgi çekmek, (iii) manipülasyon ya da spekülasyon yaratmak, (iv) yapay gündem oluşturmak, (v) sosyal deney gerçekleştirmek (vi) hedef alınan kişi ya da kitleyi kandırmak, (vii) bir kişi ya da grubu sinirlendirmek, (viii) başkalarını küçük düşürmek, (ix) bir ideoloji ya da görüşü desteklemek amacıyla gerçekleştirilebileceği gibi (x) herhangi bir motivasyona dayanmadan amaçsız şekilde de yürütülebilir.

Trolleme, kızdırmak, tepki almak, dikkat çekmek, yanlış yönlendirmek amacıyla kasıtlı şekilde yol açılan bilgi düzensizliği olarak tanımlanabilir.

Troll kavramı sıklıkla astroturfing ya da bot kavramları ile karıştırılabiliyor.

“Sahte ve Bot Profiller Nasıl Tespit Edilebilir?” başlıklı yazımızda botlara değinmiştik. Bot ile troll arasındaki fark, “otomasyon”a dayanır. “Bir trol gerçek bir kullanıcı, botlar ise otomatiktir.”


Astroturfing ise siyasî, dinî, ekonomik ya da kişisel bir kampanyanın propagandası için oluşturulan sahte destek sağlamak amacıyla gerçekleştirilen eylemleri tanımlar.

Aslı Peker, Birikim Dergisi’ndeki “Troller, botlar, astroturf: Sosyal medyanın anti-sosyal yüzüyle baş etme rehberi” başlıklı yazısında “astroturfing” kavramına şöyle değinmişti:

“İngilizce’de tabandan gelen ve kendiliğinden halk oluşumları için kullanılan ‘grassroots’ kavramının tersine, yapay olarak yaratılan, bir merkezden finanse ve kontrol edilen ve kendisine kitlesel taban hareketi süsü veren kampanyalar için kullanılıyor. Bu tür kampanyalara sosyal medya dışında da rastlamak mümkün olsa da (örneğin hükümet ajanları tarafından düzenlenmiş sokak protestoları, parayla tutulmuş ya da kendi inisiyatifi dışında alanlara doldurulmuş kalabalıklar, sahte isimlerle bezeli imza kampanyaları vs.), cüzi meblağlara binlerce sahte hesap satın almanın mümkün olduğu, botlarla trollerin cirit attığı sanal alem, ‘suni çim’ ekmek için çok daha elverişli bir ortam sunuyor.”

Genişlet...

Bu noktada, astroturfing’in bir alt türü olarak nitelenebilecek “sock puppets” kavramına da değinilebilir. “Sock puppet”, sosyal medyada oluşturulan sahte kimlik ile kendini maskeleme eylemi olarak nitelenebilir. Kişi, bu hesap üzerinden kendi profilinden yapamayacağı paylaşımları gerçekleştirebilir, kendini övebilir ya da karşı olduğu kitle ya da olguya yönelik yorum yapabilir. Ak Partili milletvekili Ahmet Hamdi Çamlı’nın Twitter’da açtığı “Yeliz” isimli hesap ve Ak Partili eski Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe’nin kullandığı “Bartu Çizmeci” adlı hesap bu kavramın pratikleri olarak örneklenebilir.

Bu kavramlara ilaveten, Ters Trolleme İfşaları başlıklı yazımızda aynı düşüncede olduğu grubu öfkelendirmek için karşıt görüştenmiş gibi hareket ederek tepki almak amacıyla paylaşım yapan profillere değinmiştik. Ters trolleri, sosyal medya platformlarında belirli bir siyasî veya toplumsal görüşü savunan kişileri taklit ederek karşı görüşteki kişilerde tepki uyandırmayı amaçlayan kişiler olarak nitelemiş ve örneklemiştik.

Troller Nasıl Tespit Edilebilir? Trollere Karşı Ne Yapmalı?​

Sosyal medya platformlarında karşılaşılan profillerin önemli bir bölümü gerçek kullanıcıların safi niyetle paylaşım yapmak amacıyla kullandığı hesaplar değil. Bu nedenle troll tipolojisini tanımak ve trolleri tespit edebilmek önem arz ediyor. Trollerin varlığına dair farkındalığı artırmak, manipülasyonlarına karşı tetikte olmak, erken teşhis ve ifşa elzem.

Belirtmek gerekir ki, “troll” bonkörce ve serbestçe kullanılan bir etiket halini aldı. Net şekilde kendini ifşa edene kadar ya da ispat edilene kadar bir hesap “troll” olarak kabul edilemez.

“Sahte ve Bot Profiller Nasıl Tespit Edilebilir?” başlıklı yazımızda sahte ve bot hesaplara yönelik atılabilecek adımlar troll olmasından şüphe edilen hesaplar için de gerçekleştirilebilir. Bu adımları kısaca alıntılayacak olursak:

• Profilde yer alan fotoğrafları inceleyin
• Profil oluşturma tarihini inceleyin
• Kullanıcı adını tarayın
• Doğrulanmış hesap statüsünü kontrol edin
• Paylaşımlarını inceleyin
• Takip/takipçi geçmişine göz atın
• Takip edilen ve takipçi oranına dikkat edin
• Sahte ya da bot profil olup olmadığına dair fikir sunan uygulamalara başvurun
• Koordineli hareket içinde olup olmadığına dikkat edin

Troll hesaplara özgü tespit için şu adımları önerebiliriz:

• Sosyal medyada karşılaştığınız paylaşımların bir troll tarafından oluşturulmuş olabileceğini aklınızdan çıkarmayın. Şüphe reflekslerinizi faal tutun.
• Şüphelendiğiniz profilin diğer paylaşımlarını inceleyin. Paylaşım yapan profilin kullanıcı adını ilgili sosyal medya platformunda ya da internette aratın. Troll olup olmadığını ele verecektir.
• Troll olduğu aşikâr olan / bilinen / tespit edilen hesaplar engellenebilir ya da bir listede işaretlenebilir.
• Gerçek kişi olduğu teyit edilmiş, referanslı, bildiğiniz, tanıdığınız profillerin paylaşımlarını kale alın.
• Troll olduğuna ve paylaşımının asılsız olduğuna kanaat getirdiyseniz “don’t feed the troll” olarak aktarılan, “trollü beslemeyin” prensibine uygun hareket edin. İlgili paylaşımla etkileşime geçmeyin.

Clemson Üniversitesi’nden Darren Linvill ve Patrick Warren’ın geliştirdiği 8 farklı profil üzerinden sahte profillerin tespitine yönelik farkındalığı artırmayı amaçlayan “Trollü Tespit Et” (“Spot the Troll“) adlı (İngilizce) oyuna göz atabilirsiniz.

Trolleme Örnekleri​

Karşı karşıya kaldığımız “skandal” mahiyetteki kasıtlı (ve kasıtsız) yanlış yönlendirme, yani trolleme örneklerini aktaralım istedik…

Nasuh Mahruki’nin “Ben De Dağa Çıktım Ama Sosyalist Şerefsizler Gibi Bu Ülkeyi Bölmek İçin Değil, Vatanımın Güzelliklerini Görmeye” Dediği İddiası​

Trolleme amacıyla ünlü kişilere atfedilerek vecizelerin uydurulduğu, bu durumun da ciddiye alınarak tepki gösterildiği vakalara daha önceleri şahit olmuştuk. En başarılı trollerden Kürşet Hoca ile Nasuh Mahruki’nin 2013’teki diyalogu bunlardan biriydi “Ben de dağa çıktım ama sosyalist şerefsizler gibi bu ülkeyi bölmek için değil, vatanımın güzelliklerini görmeye” gibi uydurulan sözlerin kendisine ait olmadığını Nasuh Mahruki sosyal medya hesabından duyurmak zorunda kalmıştı.

Dünyanın İlk Ayrılık Mektubu 1 Nisan Şakası​

Hyperallergic isimli internet sitesi tarafından yayımlanan, Liberty Üniversitesi’nden arkeologların Babil kralı Nabonidus’un, MÖ 6. yüzyılda yazdığı ayrılık mektubunu keşfettiği yönündeki haber 1 Nisan şakası olmasına rağmen, basın yayın organlarımızın birçoğu tarafından gerçek sanılarak yayımlanmıştı.

“Siz Mahalleyi Bana Verin Ben de Size Vereyim” Şeklinde Seçim Taahhüdü​

Yine 31 Mart 2019 Mahalli İdareler Seçimine doğru süreçte sosyal medyaya Erzurum’dan Muratpaşa Mahallesi muhtar adayı Mine Yiğit’e ait seçim büroşüründe “siz mahalleyi bana verin ben de size vereyim” yazdığı iddia edildi. Ancak, seçim broşürü üzerinde montaj yapıldığı ve “Muratpaşa’ya kadın eli değecek” yazısının “siz mahalleyi bana verin ben de size vereyim” şeklinde dönüştürüldüğü anlaşılmıştı.